TVP Historia - 2023-05-19 20:40

felieton

W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do dramatu Juliusza Słowackiego "Ksiądz Marek" w reżyserii Krzysztofa Nazara (1996), gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, publicysta; FINA, red. nacz. kwartalnika Pleograf) będzie dr hab. Iwona E. Rusek (literaturoznawczyni, scenarzystka; Uniwersytet w Białymstoku). "Ksiądz Marek. Poema dramatyczne we trzech aktach" - dramat ten Słowacki napisał i wydał w Paryżu w 1843 roku. Opublikowanie dramatu z miejsca przysporzyło autorowi wielu kłopotów. Miażdżącej krytyce poddał utwór i jego twórcę bliski przyjaciel Mickiewicza, Stefan Witwicki, wybitnie nielubiący Słowackiego. Zygmunt Krasiński natomiast obraził się śmiertelnie na przyjaciela za to, że jego przodka - postać Marszałka konfederatów barskich - ukazał w niezbyt przychylny sposób. Dzieło miało więc niełatwe początki swego żywota, co przełożyło się także na permanentną krytykę utworu trwająca aż do początków XX stulecia. Dopiero po upływie wielu dekad, następne pokolenia twórców teatralnych, potrafiły zmierzyć się z natężeniem ekspresji wypełniającym tekst Słowackiego. Sztuka, którą bez wątpienia można zaklasyfikować jako dramat mistyczny, poświęcona jest postaci legendarnego zakonnika, przeora barskiego klasztoru karmelitów, księdza Marka Jandołowicza. Zyskał on niezwykłą sławę podczas konfederacji barskiej, uważano go nie tylko za złotoustego kaznodzieję, ale wręcz za proroka i cudotwórcę. Tytułowy bohater cieszył się niezwykłą estymą, otaczał go nimb człowieka świętego już za życia. Jego legendę podchwycili i rozwinęli twórcy romantyczni. Nic więc dziwnego, że także dramat Słowackiego nacechowany wątkami charakterystycznymi dla tego nurtu. Konfederacja i upadek Baru stają się symbolami misteryjnymi, nawiązującymi do biblijnych scen męki i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Nie brak też ocen wydarzeń historycznych noszących cechy diagnozy o charakterze cywilizacyjnym: upada monarchia uwikłana w magnackie koterie, spiski i interesy, rodzi się nowa Polska - republikańska i demokratyczna. Uosobieniem przyświecających jej ideałów jest postać tytułowego księdza Marka. Poza głównym bohaterem, na kartach dramatu pojawia się cały wachlarz postaci przynależnych do narodowej mitologii romantycznej, zaś najbardziej popularna z całego utworu stała się "Pieśń konfederatów" ("Nigdy z królami nie będziem w aliansach"), będąca parafrazą oryginalnej "Pieśni Konfederatów Barskich". Niestety, szlachetna, patriotyczna postawa zarówno bohaterskich konfederatów barskich, jak też tytułowego księdza Marka, nie uchroniła kraju przed tragicznymi konsekwencjami, w 1772 roku doszło do pierwszego rozbioru Polski.

wstecz