TVP Historia - 2023-05-12 20:35

felieton

W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do dramatu Tadeusza Różewicza Kartoteka w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego (1979), gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, publicysta; FINA, red. nacz. kwartalnika Pleograf) będzie Piotr Zaremba (historyk, dziennikarz, publicysta, pisarz, krytyk teatralny). Próba zmierzenia się tym utworem nie jest rzeczą łatwą zarówno dla twórców teatralnych, jak też widzów. Wielowątkowość i wieloznaczność "Kartoteki" nie pozwala na postawienie tego dramatu na jednej półce z klasycznymi realizacjami scenicznymi. Dramaturgiczny debiut Tadeusza Różewicza, wcześniej znanego głównie z twórczości poetyckiej, nie spotkał się początkowo z przychylnym przyjęciem, za bardzo odbiegał od repertuaru, do którego widownia była przyzwyczajona. Bardzo szybko jednak - niedługo po ukazaniu się utworu drukiem w 1960 r. , utwór wystawiono na scenie Teatru Dramatycznego w Warszawie - "Kartoteka" stała się przyczynkiem do żywej dyskusji na temat gwałtownie zmieniającego się świata i prób znalezienia kodu do opisu tych przemian przez twórców. Krytyka określiła dramat ewenementem na skalę nie tylko polską, nazwała autora twórcą osobnym, zaś "Kartotekę" - linią demarkacyjną oddzielającą nową historię teatru od klasycznego rozumienia tej przestrzeni twórczości artystycznej. Faktycznie, "Kartotece" w formie bliżej jest do dramaturgicznych utworów Samuela Becketta i Eugene Ionesco, zaś w nastroju i nielinearności czasu akcji - do realizmu magicznego i eksperymentalnej prozy Julio Cortazara i Jorge Luisa Borgesa. Sam autor, wiele lat później, powiedział o swoim dziele, że stało się "jakby nowym alfabetem dramatycznym". Podobnie traktują dramat twórcy teatralni, tytuł wystawiany był na polskich scenach około 40 razy. Najbardziej istotną cechą tego niemożliwego do skodyfikowania utworu jest jego zmienność. To reprezentatywny przykład "dzieła w ruchu". Do pierwszej wersji tekstu autor dodał odmiany z uzupełnieniami dołączonymi do późniejszych wydań. Rodzi to możliwość realizacji różnych scenicznych wariantów wystawianej sztuki. Skorzystał z tego sam Różewicz, realizując w Teatrze Polskim we Wrocławiu w 1992 r. swoją wizję dramatu, którą nazwał "Kartoteką rozrzuconą", jako że - w ocenie krytyki - dokonał próby całkowitej dekompozycji utworu, ukazując poprzez totalny rozkład wartości, świat nieuchronnie pogrążający się w upadku.

wstecz