TVP Kultura - 2023-06-22 13:20

film dokumentalny

Był poetą i satyrykiem, moralistą i intelektualistą. Wszystkie te określenia znajdują odbicie w jego twórczości, tak jednolitej pomimo swej różnorodności. Jest to bowiem jednolitość walki i sprzeciwu. Lec walczył przed wojną, angażując się po stronie lewicy, ze wszystkim, co uważał za złe w Polsce i na świecie. Walczył w czasie wojny w szeregach Gwardii Ludowej i Armii Ludowej. Po wojnie, do ostatnich swych dni walczył piórem z tyranią w każdej postaci, podporządkowującą sobie społeczeństwa i jednostki, z ograniczaniem ludzkiej wolności. Pochodził z galicyjskiej, uszlachconej plutokracji żydowskiej, baronowie de TuschLetz byli właścicielami dóbr na Podolu i na Bukowinie. Stanisław Jerzy Lec chodził do szkół we Lwowie, studiował polonistykę i prawo na UJ w Krakowie, ale pociągało go pisarstwo. A ze skłonnością do parodii chyba się urodził, bo już jako uczeń na plakacie z napisem "Uczcie się pływać!" dopisał: "Po co? Panta rhei!" Jako literat debiutował w 1929 r. wierszem w prasie krakowskiej. W 1933 r. ukazał się pierwszy zbiór jego liryków "Barwy". Potem wydał jeszcze 5 innych tomów wierszy, a także satyry i fraszki. Ale najoryginalniejszą i najbardziej znaną część jego dorobku literackiego stanowi aforystyka. Kariera Leca jako aforysty zaczęła się wraz z polskim Październikiem. Miał już wtedy za sobą pobyt w Wiedniu, gdzie pracował jako attaché prasowy i skąd właściwie uciekł do Izraela. Nostalgia przygnała go jednak po dwóch latach znów nad Wisłę, do straszliwie skomunizowanego kraju, w którym był na indeksie, a jego nazwisko zniknęło z książek i gazet, jakby nigdy nie istniał. Po zgonie wodza narodów, a zwłaszcza po wydarzeniach 1956 r. w Polsce, drukowane coraz częściej tu i ówdzie "myśli nieuczesane" zaczęły otwierać przed Lecem drzwi warszawskich redakcji. Lec ani się obejrzał, a już był klasykiem, pisarzem o międzynarodowym rozgłosie, tłumaczonym na wiele języków. Stopniowo odbudował także swoje życie osobiste: ożenił się po raz drugi ( z pierwszą żoną rozstał się, gdyż nie zaaprobowała jego powrotu z Izraela do Polski), miał drugiego syna. W 1965 r. podczas operacji lekarze odkryli, że jest nieuleczalnie chory. Wychudł, musiał poruszać się o lasce. Wiedział, że zostało mu niewiele życia. Sam napisał sobie nekrolog kończący sie słowami: "On nie zmarł. Zmienił tylko sposób swego życia." Odszedł 7 maja 1966 r. pozostawił po sobie zaledwie kilka tomów, ale jakże istotnych, krążących od lat w żywym krwioobiegu języka. O jego "Myślach nieuczesanych" Jacek Łukasik napisał przed laty: "Mało mamy książek, z których uczyć się winni ludzie dojrzali i wciąż dojrzewający na różnych etapach życia i działania. (...) W literaturze rozgadanej, w życiu rozgadanym i bez ostrych wyraźnych konturów są oazami lapidarności połączonej z inteligencją". Gdyby żył, Lec miałby dzisiaj 96 lat. Ale wciąż wielu jest tych, którzy go znali, przyjaźnili się z nim, pamiętają go. W poświęconym mu programie mówić o nim będą koledzy po piórze: Andrzej Kuśniewicz, Julian Stryjkowski, Tadeusz Nowakowski, Józef Hen, Leopold Lewin. Na portret Stanisława Jerzego Leca złożą się także wspomnienia jego wieloletniego przyjaciela Jana Śpiewaka, pierwszej żony Elżbiety Rusiewicz, kuzynki Tekli Korczyńskiej oraz drugiej żony Krystyny Świętońskiej. Usłyszymy ponadto wiersze, fraszki i aforyzmy wygłaszane przez samego autora.

wstecz